Dirigenten (februari 2007)

De afgelopen twee maanden heb ik in een tijdelijk koor gezongen dat ik voor mezelf ´het examenkoor´ noemde. Achteraf bezien was het een bijzondere ervaring. Er waren namelijk tien kandidaten die gedurende twee jaar hadden geleerd om te dirigeren, en staand voor het examenkoor, zo'n 25 mensen groot, legden ze uiteindelijk een deel van hun praktijkexamen af. Op de momenten dat ze zelf niet dirigeerden, zongen ze mee. We zijn zes dagdelen bij elkaar geweest en op de laatste avond voerden we voor publiek tien a capella muziekstukken en drie grotere stukken met piano uit. Ik vond het heerlijk om weer eens te zingen en om me stevig te concentreren, waardoor de repetities fijn uitstapjes uit het leven van alledag waren.
 
Die concentratie was ook hard nodig omdat we elke twintig minuten een volgende dirigent voor onze neus kregen, en andere muziek. Voordat ik er kwam zingen, kende ik niemand van de dirigenten, en tijdens de pauze voor de diploma-uitreiking realiseerde ik me dat de kandidaten me in zo korte tijd zeer vertrouwd waren geworden. Al kwelend hebben wij zangers natuurlijk vaak naar de dirigenten gekeken (ik wil ogen zien’), en je doet dan vanzelf veel indrukken van hen op. Je zou denken: dirigenten hebben iets gemeenschappelijks want ze hebben dezelfde hobby, maar dat was niet het eerste wat ik zag. Natuurlijk, ze hadden allemaal geleerd dat zij de baas moesten zijn, maar bij de meesten van hen was dat duidelijk nog een aangeleerde pose, leek dat niet helemaal van nature het geval. Ik moet zeggen dat ik ze juist daarom allemaal sympathiek vond, hoe pinnig de ene ook aldoor deed, hoe stelselmatig verontschuldigend een ander zich ook gedroeg en hoe nonchalant een derde het hele gebeuren weggiechelde.
 
Het werd allemaal veroorzaakt door spanning, en ik vond het erg boeiend om te zien dat mensen op zo’n verschillende manier zenuwachtig kunnen zijn. Eentje was er zo onzeker, dat de onzekerheid in een wolk om haar heen hing, ik bleef er vanzelf een beetje uit de buurt. Toch deed ze het maar mooi, wat ik een fantastische prestatie vond, een soort overwinning op haarzelf. Een ander, die het nog helemaal niet zo heel goed deed, straalde zelf het tegenovergestelde uit, al werd ze gelukkig (gniffel gniffel in zo'n geval) vaak genoeg door de docent gecorrigeerd. Arrogant typje, zo had ik mijn oordeel al snel geveld. Maar die arrogantie slijt hopelijk, want ze was nog jong en ongeduldig, ging helemaal voor de muziek, en dat had natuurlijk ook iets charmants. Dat viel trouwens wel op, dat de jongeren beduidend minder onzeker waren of in elk geval overkwamen dan de ouderen.
 
De laatsten durfden hun onzekerheid meer te voelen en te tonen, terwijl het leek alsof de eersten daar gewoon geen zin in hadden, al zag je soms onverhoeds glimpen daarvan. Misschien voelden ze zich daar ook wel boven staan, wie zal het zeggen. Nogmaals: fascinerend. Ik vroeg me af hoe het zou zijn om daar zelf met een (denkbeeldig) stokje te gaan zwaaien. Waarom wil iemand dirigeren? Het is natuurlijk prachtig dat mensen samen iets moois voortbrengen en dat jij daarvan de generator bent. Als goeie dirigent kun je een koor bovendien precies zo laten klinken als het in jouw eigen hoofd al 'voorklinkt'. Dat moet een kick geven.
 
De muziek zelf is ongetwijfeld een van de motoren van het dirigentschap. Maar dirigenten moeten er ook van houden om alle aandacht op zich gevestigd te weten, om een heel gezelschap te laten doen wat jij wilt, en om buiten de groep te staan in plaats van zich erin schuil te houden. Eigenwijsheid lijkt me zo bezien eigenlijk een vereiste, of die er nou dik bovenop ligt of niet. Ik sta natuurlijk wel eens voor groepen, maar leren dirigeren terwijl docent en alle anderen over je schouder meekijken, is een ander verhaal. Toch ging het een beetje kriebelen, want iets nieuws leren, daar ben ik altijd voor in. Maar na even voelen wist ik: al heb ook ik behoefte aan aandacht en ben ik eigenwijs en een beetje een buitenstaander, laat mij maar lekker in het koor meezingen, in plaats van ervoor staan. Dat vind ik wel zo veilig, want het gewone leven biedt mij al uitdagingen genoeg.